अमरावती, 3 जून (हिं.स.) :मेळघाटातील आदिवासींच्या परम्परा अगदी जगा वेगळ्या आहेत. सण व चालरिती आणि अफलातून परंम्परा चे माहेरघर असलेल्या मेळघाटात सणाचा श्रीगणेशा करण्यासाठी पण भवई नावाचा एक सण साजराकेल्या जातो. मुले-मुली या सणात बेडुक - बेडकीचे लग्र करतात. नाचत-गाजत गावभर फिरूण वर्गणी करून वन भोजनाचे आयोजन करतात. गावात एखाद्या झाडाला प्रामुख्याने ज्या आंबाच्या झाडाला फळे लागत नाही म्हणजे वांझोट असलेल्या झाडाखाली वन भोजनचा आनंद लुटण्याची परम्परा अनेक गावात आहे. पावसाळ्यात निसर्गावर आधारीत सणांचा तडाखा मेळघाटात सुरू होत असतो. सणांचा श्रीगणेशासाठी पण भवई नावाचाएक सण आहे. यानंतर जिरोती साजकरी होत असते. आदिवासींचे सर्व सण शेती, पर्यावरण, निसर्ग आणि मानवीय परम्परांचा मेळ असतात. भवई साजरी करण्याचीपरम्पराकाही गावांमध्ये वेगवेगळी असली तरी जांभळाच्या फांद्या डोक्यावर ठेऊन गावात मौजमस्तीने फिरतांना लोक गितांचा आनंद लुटणे सर्व गावात असते. डेडरादे, पाणीदेः झारापाला सुकी गाये, पाणी दे-पाणी दे, हनुमान बाबा पाणी बुलाया, सारखे मनोरंजनावर पण पावसाठी देवाला आग्रह करणाऱ्या घोषणा देण्यात येतात. ब बेडुक (डेडर) व बेडकीचे लग्र मुले-मुली लावतात. गावातील एखादे झाड वांझोट (बांझ) असल्यास सार्वजनीक पंगत त्या झाडाखाली देत असतात. यामुळे त्या झाडाला फळ येणे सुरू होत असते, अशी मान्यता आहे. अनेकदा हा तोडगा खरा पण ठरलेला आहे. जेष्ठ अमावशेला भवई होत असते. घरात आमरस आणि शेवळ्याचे भोजन तयार करण्यात येते. एक दिवस आधी जंगलातून बांबू आणण्यात येतात. बांबुचा चरपट करून गोल आकार देण्यात येत असतो. भिमलाचे प्रजन केल्यावर घरामध्ये मधोमध धारणवर टांगण्याची परम्परा आहे. चांगला पाऊस्पडो व धनधान्याची भरभराट होण्यासाठी देवाना विनंती करण्यात येते. मेळघाटच्या आदिवासी संस्कृतीवर निमाडच्या परम्परांचा पगडा असल्याने लोकगिती, नृत्य आणि रितिरिवाज म्हणून मध्यप्रदेशाची झलक मिळत असते. मध्यप्रदेशाच्या बैतुल, बुरहानपुर, खंडवा जिल्हयातील आदिवासी भागाला लागून असलेल्या मेळघाटच्या परम्परा अगदी वेगळ्या आहेत. ---------------
हिंदुस्थान समाचार / अरुण जोशी
04 Jun 2025
