- स्वदेशी बनावटीचे 'तेजस' आता नवी ताकद बनणार

नवी दिल्ली, 26 सप्टेंबर (हिं.स.)। ६२ वर्षे भारतीय आकाशावर राज्य करणारे आणि पाकिस्तानशी तीन युद्धे लढणारे मिग-२१ विमान आज अखेर हवाई दलाच्या हवाई ताफ्याला निरोप देत आहे. त्याच्या शेवटच्या उड्डाणासह, हे विमान केवळ त्याच्या शौर्य आणि शौर्याच्या गाथेसाठीच नाही तर सर्वाधिक संख्येने मारले गेलेल्या वैमानिकांसाठी देखील लक्षात ठेवले जाईल. चंदीगड एअरबेसवरून मिग-२१ ला निरोप दिल्यानंतर, स्वदेशी बनावटीचे हलके लढाऊ विमान तेजस मार्क-१ए हवाई दलाची नवीन ताकद म्हणून त्याची जागा घेईल.

मार्च १९६३ मध्ये भारतीय हवाई दलाच्या ताफ्यात समाविष्ट झालेले पहिले सुपरसॉनिक विमान मिग-२१, आता ६० वर्षे पूर्ण करत आहे. ५० वर्षे देशाची सेवा केल्यानंतर, ते ११ डिसेंबर २०१३ रोजी निवृत्त झाले. परंतु, १९७० पासून, मिग-२१ सुरक्षेच्या समस्यांनी ग्रस्त आहे, ज्यामुळे १७० हून अधिक भारतीय वैमानिक आणि ४० नागरिकांचा मृत्यू झाला होता. १९६६ ते १९८४ दरम्यान, ८४० विमानांपैकी जवळजवळ निम्मे विमान अपघातात नष्ट झाले. यापैकी बहुतेक विमानांना इंजिनमध्ये आग लागली किंवा लहान पक्ष्यांशी धडक होऊन ते नष्ट झाले. मिग-२१ च्या वारंवार अपघातांमुळे त्याला उडणारी शवपेटी असे टोपणनाव मिळाले होते.

चपळता, अचूकता आणि उच्च गतीमुळे वैमानिकांमध्ये आवडते असलेले मिग-२१ नंतर मिग-२१ बायसनमध्ये अपग्रेड करण्यात आले. ११,४९६ मिग-२१ तयार केल्यानंतर, रशियन कंपनीने १९८५ मध्ये त्यांचे शेवटचे मिग-२१ मिग बायसनमध्ये अपग्रेड केले. या सुधारित मॉडेलने पूर्वीच्या मिग-२१ प्रकारांच्या अनेक कमतरता दूर केल्या. रशियन कंपनीने भारतीय हवाई दलातील उर्वरित ५४ मिग-२१ विमानांना मिग-२१ बायसनमध्ये अपग्रेड केले. त्यानंतर, हवाई दलाच्या मिग-२१ विमानांना मिग-२१ बायसनमध्ये अपग्रेड करण्यात आले, जे आजपर्यंत देशाची सेवा करत आहेत.

हवाई दलाच्या लढाऊ ताफ्यात समाविष्ट असलेल्या मिग-२१ ने आकाशात आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले आहे, मोठ्या आणि लहान प्रत्येक लष्करी कारवाईत शत्रूचा पराभव केला आहे. १९६३ मध्ये लढाऊ ताफ्यात समाविष्ट झाल्यानंतर अवघ्या दोन वर्षांनी, मिग-२१ ने १९६५ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धात प्रथमच आपला पराक्रम दाखवत शत्रूचे कंबरडे मोडले. त्यानंतर, १९७१ च्या युद्धात, त्यांनी ढाका येथील राजभवनावर निशाणा साधला, ज्यामुळे पाकिस्तानला शरणागती पत्करावी लागली. त्यानंतर कारगिल युद्धादरम्यान शत्रूला मागे टाकण्यात त्यांनी आघाडीची आणि महत्त्वाची भूमिका बजावली. त्यांच्या सेवेदरम्यान, मिग-२१ ने हवाई दलासाठी हजारो प्रशिक्षित वैमानिकांना प्रशिक्षण देण्यातही प्रमुख भूमिका बजावली.

२७ फेब्रुवारी २०१९ रोजी बालाकोट एअरस्ट्राईकला प्रत्युत्तर देण्यासाठी पाकिस्तानी हवाई दलाच्या कारवाईचा प्रतिकार करताना विंग कमांडर अभिनंदन वर्धमान यांनी एफ-१६ या अत्यंत प्रगत अमेरिकन लढाऊ विमानाचा वापर करून मिग-२१ हे शेवटचे प्रसिद्धीपत्रक बनले होते. पाकिस्तानने याचा इन्कार केला. हल्ल्यादरम्यान त्यांचे मिग-२१ देखील पाडण्यात आले, ज्यामुळे विंग कमांडर अभिनंदन वर्धमान यांना पॅराशूटने जावे लागले. पाकिस्तानी हद्दीत उतरल्यानंतर पाकिस्तानी सैन्याने त्यांना ताब्यात घेतले, परंतु काही दिवसांनी राजनैतिक दबावामुळे त्यांची सुटका करण्यात आली.

हवाई दलात सहा दशकांहून अधिक काळ सेवा बजावत असलेल्या मिग-२१ ने भारतीय हवाई दलाची शक्ती, चपळता आणि अचूक हल्ल्यांनी त्यांची अग्निशक्ती आणि ताकद वाढवली होती. मिग-२१ निवृत्त झाल्यानंतर, हवाई दलाकडे सध्याची गरज ४२ च्या तुलनेत २९ लढाऊ स्क्वॉड्रन शिल्लक राहतील. २५ सप्टेंबर रोजी, मिग-२१ च्या प्रस्थानाच्या फक्त एक दिवस आधी, दीर्घ प्रतीक्षेनंतर, केंद्र सरकारने एचएएलला ९७ एलसीए मार्क-१ए लढाऊ विमानांची ऑर्डर दिली. एचएएल आता हवाई दलासाठी एकूण १८० एलसीए तेजस विमाने तयार करेल. भविष्यात, नवीन स्वदेशी विकसित एलसीए तेजस एमके-१ आणि एमके-२ विमाने हवाई दलाच्या कमी झालेल्या स्क्वॉड्रनची जागा घेतील.

---------------

हिंदुस्थान समाचार / Suraj Chaugule