नागपूर, 27 सप्टेंबर (हिं.स.) : इंदिरा गांधी पंतप्रधान असताना देशात लावलेल्या आणीबाणीच्या काळात अनेक संघ स्वयंसेवकांना कारागृहात डांबण्यात आले होते. त्या कठोर परिस्थितीतही, स्वयंसेवक रोज संघाची प्रार्थना म्हणायचे, अशी आठवण सरसंघचालक डॉ. मोहन भागवत यांनी सांगितली.शनिवारी नागपूर येथील रेशीमबाग परिसरातील डॉ. हेडगेवार स्मृती मंदिरात संघ प्रार्थना ध्वनिचित्रफीतीचे लोकार्पण करण्यात आले. यावेळी डॉ. भागवत बोलत होते. या कार्यक्रमात संगीतकार राहुल रानडे, संयोजक हरीश मिमाणी, चितळे उद्योगसमूहाचे संचालक इंद्रनील चितळे आणि इतर मान्यवर उपस्थित होते.
प्रार्थनेचा सामूहिक संकल्प
डॉ. भागवत म्हणाले, संघाची प्रार्थना हा संघाचा सामूहिक संकल्प आहे. स्वयंसेवक रोज त्याची आठवण करतात. व्यक्तिगत संकल्प हा प्रत्येक स्वयंसेवकाचा असतो, पण 'आम्ही सर्व मिळून काय करायचं' हे संघाच्या प्रार्थनेत व्यक्त झालं आहे.यामध्ये 'नमस्ते सदा वत्सले मातृभूमी...' या ओवीपासून 'भारत माता की जय' पर्यंतचे शब्द सामूहिक भावनांचे प्रतीक आहेत. प्रार्थनेत भारत मातेला काहीही मागितले जात नाही. त्यात केवळ तिच्या कृपेमुळे आणि तिच्या हक्कासाठी, त्याचा उच्चार केला जातो. ज्याचं मागणं असतो तो परमेश्वराकडे मागतो, मातेसाठी केवळ त्याचं द्यायला साद घालतो, असे त्यांनी सांगितले.
आणीबाणीतील आठवणी
आणीबाणीच्या काळात पोलिसांनी अनेक स्वयंसेवकांना पकडले होते. त्यातील काही नियमित तर काही अनियमित होते. एक पॅरोलवर बाहेर आलेला स्वयंसेवक सरसंघचालकांना भेटल्यावर म्हणाला, आम्हाला कारागृहात रोज प्रार्थना करता येते. त्याऐवजी शाखेतील नियमित कामात थोडी गडबड होत होती.
त्यांनी सांगितले की, संघाची प्रार्थना हे आत्मबल आणि समर्पणाचं प्रतीक आहे. इतकी वर्षे नियमितपणे प्रार्थना करणारे स्वयंसेवक त्यात खूप पक्का होतात.
संस्कृत प्रार्थनेचा प्रवास
संघाच्या प्रार्थनेचा पहिला रूप हा भाव होता. नंतर तो शब्दबद्ध झाला आणि त्यात अर्थाचा ठराव झाला. प्रारंभात मराठी आणि हिंदी प्रार्थना होत्या, पण अखिल भारतीय स्तरावर संस्कृत भाषेत ती रचना केली गेली. भिडे मास्तर हे संघाचे स्वयंसेवक आणि संस्कृत पंडित होते. त्यांनी त्या भावाला शब्दबद्ध केले, डॉ. भागवत यांनी सांगितले.
संप्रेषणासाठी संगीतबद्ध प्रार्थना
कार्यक्रमात संगीतकार राहुल रानडे यांनी सांगितले की, संघाची प्रार्थना ही भारत मातेवर आधारित आहे. त्यांनी या प्रार्थनेला लंडनच्या रॉयलफलॉरमेनिक ऑर्केस्ट्राने संगीत दिल्याचा उल्लेख केला. हे विशेष कारण म्हणून, ८५ वर्षांनंतर ब्रिटिश कलावंतांनी भारत मातेचे वाद्य वाजवले, हे संघाच्या प्रार्थनेला योग्य न्याय ठरेल, असे मला वाटले, असे रानडे यांनी सांगितले.प्रार्थनेला सुप्रसिद्ध गायक शंकर महादेवन आणि इतर गायकांनी आवाज दिला आणि कार्यक्रमास महत्त्वपूर्ण मदत केली.कार्यक्रमाचे सूत्रसंचालन आशुतोष अडोणी यांनी केले, तर आभार प्रदर्शन इंद्रनील चितळे यांनी केले.
------------------------
हिंदुस्थान समाचार / मनीष कुलकर्णी
29 Sep 2025
