मुंबई, 20 नोव्हेंबर (हिं.स.)। आदित्य बिर्ला एज्युकेशन ट्रस्टच्या उपक्रम असलेल्या एमपॉवरने आपल्या हेल्पलाइन, समुपदेशन व्यवस्था आणि युवा आउटरीच कार्यक्रमांमधील पाच वर्षांच्या डेटाचे एकत्रित विश्लेषण जाहीर केले आहे. या विश्लेषणातून भारतीय पुरुषांमध्ये वाढत्या मानसिक आरोग्याच्या समस्यांची स्पष्ट वाढ दिसून येते. अधिकाधिक पुरुष मदतीसाठी पुढे येत आहेत, परंतु त्यांच्यावरचा भावनिक ताण विशेषत: तरुण आणि कार्यरत वयोगटात सातत्याने वाढताना दिसत आहे.

एमपॉवरने या कालावधीत आपल्या सर्व सेवा विभागांद्वारे आणि आउटरीच मोहीमांद्वारे अंदाजे 2.83 लाख पुरुषांपर्यंत पोहोच साधली. यात 18 ते 25 वयोगटातील तरुण पुरुषांची संख्या सर्वाधिक होती. तरुणांसाठी राबवलेल्या उपक्रमांद्वारेच जवळपास 2,07,350 तरुणांपर्यंत पोहोचता आले. यात मानसिक आरोग्य तपासणी, लवकर हस्तक्षेप कार्यक्रम, कॅम्पस उपक्रम, समुदाय प्रकल्प आणि बहु-शहर मोहिमांचा समावेश होता. ही आकडेवारी या वयोगटातील उच्च संवेदनशीलता तर दर्शवतेच, पण जेव्हा शैक्षणिक संस्था आणि समुदाय पातळीवर मानसिक आरोग्यासाठी सहकार्य उपलब्ध करून दिले जाते, तेव्हा तरुण पुरुष त्याबद्दल अधिक मोकळेपणाने बोलतात आणि मदत घेण्यास अधिक तयार असतात, हेही स्पष्ट करते.

26 ते 40 वयोगटातील कामकाज करणाऱ्या पुरुषांमध्ये मदत मागण्याचे प्रमाण एमपॉवर 1on1 या २४×७ हेल्पलाइनवर सर्वाधिक दिसून आले. 2022 ते 2025 दरम्यान 75,702 पुरुषांनी या हेल्पलाइनवर संपर्क साधला. यापैकी अनेक जणांनी अनामिकरित्या मदत मागितली, कारण प्रत्यक्ष सेवा घेण्याबाबत पुरुषांना लज्जा, गैरसमज किंवा न्यायाधीशांच्या भीतीमुळे संकोच वाटतो, हे या आकडेवारीतून स्पष्ट होते.

या कॉल्सपैकी 16,698 कॉल्स हे नातेसंबंधातील समस्या, नैराश्य आणि तणावाशी थेट संबंधित होते. यावरून भावनिक ताण, वैयक्तिक नात्यांतील संघर्ष आणि मूडशी निगडित समस्या—हेच मदत मागण्यामागील सर्वात प्रमुख कारण ठरतात, हे दिसून येते. आशादायी बाब म्हणजे 40% पुरुष कॉलर्सना कॉल संपेपर्यंत तणावात लक्षणीय घट झाल्याचे जाणवले, ज्यामुळे त्वरित, सहानुभूतीपूर्ण समुपदेशनाचे प्रत्यक्ष परिणाम सिद्ध होतात.

भौगोलिकदृष्ट्या पाहता, शहरी आणि उपनगरी भागात प्रतिसाद सर्वाधिक होता. पुण्याने 1,13,435 तरुण पुरुषांपर्यंत पोहोच साधली, तर मुंबईत 53,657 तरुणांना क्लिनिकल सेवा, आउटरीच आणि युवा उपक्रमांद्वारे जोडता आले. राजस्थान, दिल्ली, बेंगळुरू, गोवा आणि हैदराबाद या इतर प्रदेशांमधून मिळून 40,००० हून अधिक तरुण पुरुषांशी संपर्क झाला. यावरून देशभरातील विविध समुदायांमध्ये मानसिक आरोग्याच्या गरजा व्यापक प्रमाणात आणि सातत्याने वाढत असल्याचे अधोरेखित होते.

एमपॉवरच्या हेल्पलाइन आणि विविध कार्यक्रमांमधील संवादांमध्ये सर्वाधिक दिसून आलेल्या मानसिक आरोग्य समस्यांमध्ये तणाव, थकवा (बर्नआउट), नैराश्य, चिंता, नातेसंबंधातील ताण, शैक्षणिक दबाव, कौटुंबिक संघर्ष, कमी आत्म-सन्मान, एकाकीपणा आणि आर्थिक अनिश्चितता यांचा समावेश होता. अनेक पुरुषांनी आपल्या भावनिक संघर्षांबद्दल उघडपणे बोलण्याची अडचण व्यक्त केली आणि बहुधा भावना दाबून ठेवणे, सामाजिकदृष्ट्या दूर राहणे किंवा कामात अति गुंतून जाणे अशा पद्धतींनी तोंड देत असल्याचे सांगितले. काहींनी ताण कमी करण्यासाठी व्यसनात्मक पदार्थांकडे वळल्याचेही नमूद केले. या वर्तन पद्धती पुरुषांच्या त्रासाकडे दुर्लक्ष करणे किंवा तो व्यक्त न करणे — या खोलवर रुजलेल्या सांस्कृतिक आणि सामाजिक अपेक्षा अजूनही मोठ्या प्रमाणावर प्रभाव टाकतात, हे दर्शवतात.

या निष्कर्षांवर बोलताना एमपॉवरच्या अध्यक्ष सुश्री परवीन शेख म्हणाल्या, “पुरुष अजूनही प्रचंड भावनिक भार वाहत आहेत — तेही अनेकदा शांतपणे. आमच्या डेटामधून स्पष्ट होते की पुरुष जेव्हा मदतीसाठी पुढे येतात, तेव्हा त्यांना मिळणारा दिलासा तत्काळ आणि अर्थपूर्ण असतो. आमच्या क्लिनिकल प्रॅक्टिसमध्ये आम्ही पाहतो की अनेक पुरुष ताण कमी करण्यासाठी गेमिंगकडे वळतात. हे तात्पुरते विचलन देऊ शकते, पण योग्य मार्गदर्शन न मिळाल्यास हे स्वतःच अनारोग्यकारक पद्धती आणि गेमिंग-ऍडिक्शनमध्ये बदलू शकते.

आपल्याला विशेषतः आपल्या तरुण पुरुषांवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे — त्यांना ताण आतल्या आत ठेवण्याऐवजी लवकर मदत घेण्यास प्रोत्साहन देणे गरजेचे आहे. आपल्या संस्कृतीत मुलांना व पुरुषांना ‘मजबूत’ राहायला शिकवले जाते, पण मदत मागणे ही कमजोरी नाही — ती एक शक्ती आहे, जी तुम्हाला स्वतःला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास, ताण निरोगी पद्धतीने हाताळण्यास आणि आयुष्यात अधिक साध्य करण्यास सक्षम बनवते. या पुरुष मानसिक आरोग्य दिनी आमचा संदेश सोपा आहे: तुम्हाला तुमचे संघर्ष एकटेच वाहून न्यायची गरज नाही. कारण गोपनीय, सहृदय आणि कोणत्याही प्रकारच्या जजमेंटपासून मुक्त असलेली मदत उपलब्ध आहे.”

त्वरित आणि गोपनीय सहाय्याची गरज असलेल्या व्यक्तींसाठी एमपॉवरची 1on1 मानसिक आरोग्य टोल-फ्री 24×7 हेल्पलाइन उपलब्ध आहे:

१८००-१२०-८२००५०

---------------

हिंदुस्थान समाचार / हर्षदा गावकर