जीवनाच्या सर्व क्षेत्रात उच्च स्तर आणि तांत्रिक प्रगती असूनही, जग चिडखोर स्वभाव, तणावपूर्ण जीवन, नैराश्य आणि चिंताग्रस्त मानसिकता आणि आत्मघातकी वर्तन असलेल्या व्यक्तींनी भरलेले आहे. गुन्हेगारी आणि हिंसाचारही वाढत आहेत. याची कारणे काय असू शकतात? अनेक आरामदायक आधुनिक संसाधने आणि जीवनातील सुधारणांनंतर, लोक लहान अडथळ्यांना सामोरे जाण्यात इतके निराश का होतात आणि अडचणी आणि आव्हाने ओझे का बनतात? आपण हे गांभीर्याने घेतले पाहिजे आणि सुनीता विल्यम्सच्या अलीकडील अंतराळ मोहिमेच्या उदाहरणावरून शिकले पाहिजे, जे नऊ महिन्यांहून अधिक काळ समस्या आणि जीवघेण्या घटनांनी भरलेले होते. केवळ खरोखर आध्यात्मिक आणि रुजलेली व्यक्तीच हे सहजतेने, मन:शांती आणि देवावर अखंड श्रद्धेने पूर्ण करू शकते. सुनीता विल्यम्स यांचा भारतीय अध्यात्मिक परंपरेशी खोल संबंध आहे. भगवद्गीतेचे त्यांचे सखोल आकलन, ज्याचे त्यांनी अनेक प्रसंगी वर्णन केले आहे, आणि भगवान कृष्णाच्या जीवन कौशल्यांचे तिचे ज्ञान तिला कोणत्याही परिस्थितीत शांत आणि आनंदी राहण्यास सक्षम करते. सुनीता विल्यम्स यांचे जीवन भगवद्गीता, वेद आणि उपनिषदांच्या भारतीय ज्ञानाशी विज्ञानाची सुसंगतता स्पष्टपणे दर्शवते. सुनीता विल्यम्सच्या सध्याच्या अंतराळ मोहिमेद्वारे दाखविल्याप्रमाणे, जीवनाच्या सर्व पैलूंमध्ये सर्वोत्तम परिणाम साध्य करण्यासाठी आधुनिक भौतिक इंजिनिअरिंग आंतरिक इंजिनिअरिंगसह एकरूप करणे आवश्यक आहे.

अंतराळ संशोधनासह प्रत्येक उद्योगात प्रगती असूनही, मनाचे व्यवस्थापन हा सर्वात आव्हानात्मक विषय आहे. मनाचे व्यवस्थापन हा प्राचीन भारतीय प्रणालीचा मूलभूत भाग आणि उद्दिष्ट आहे. भगवान कृष्ण, श्री राम, आदि शंकराचार्य आणि स्वामी विवेकानंद यांसारख्या धार्मिक आणि आध्यात्मिक संत तसेच छत्रपती शिवाजी महाराज, महाराणा प्रताप, अहिल्यादेवी होळकर, राणी लक्ष्मीबाई आणि इतर अनेक स्वातंत्र्यसैनिकांच्या जीवनात आपण ते पाहू शकतो. सुनीता विल्यम्स यांचा खोल आध्यात्मिक, सांस्कृतिक वारसा जगातील तरुणांनी शिकला पाहिजे.

सुनीता विल्यम्सने तिची खोल मुळे कशी विकसित केली ते पाहूया.

विल्यम्सच्या सांस्कृतिक संबंधांचे सर्वात उल्लेखनीय प्रदर्शन म्हणजे प्राचीन सनातन लेखन अवकाशात नेण्याचा तिचा निर्णय. तिच्या प्रवासादरम्यान, तिने भगवद्गीता आणि उपनिषदांच्या प्रती सोबत नेल्या, ज्यामुळे तिला दीर्घकाळ पृथ्वीभोवती फिरताना आवश्यक असलेले ज्ञान आणि आध्यात्मिक आधार मिळाला. ही पुस्तके अवकाशात नेण्यासाठी अगदी योग्य होती, विल्यम्सने मागील उड्डाणांनंतर मुलाखतींमध्ये म्हटले होते. या शिकवणींमुळे वेगवेगळ्या मोहिमांमध्ये स्पष्टता आणि एकाग्रता आली. अंतराळातून तुम्हाला मिळणाऱ्या दृष्टिकोनात काहीतरी आहे जे तुम्हाला तुमच्या अस्तित्वावर आणि उद्देशावर गांभीर्याने विचार करण्यास भाग पाडते.

कर्तव्य, उद्देश आणि अस्तित्वाचे स्वरूप याबद्दलची शिकवण असलेली भगवद्गीता, वरून पृथ्वीकडे पाहताना विशेषतः महत्त्वाची वाटली. सुनीता म्हणाल्या आहेत की तिच्या अंतराळवीर कारकिर्दीशी संबंधित परिणामांची पर्वा न करता कर्तव्य करण्यावर या मजकुरात भर देण्यात आला आहे, ज्यामध्ये नियंत्रणाबाहेरील चलांच्या स्वीकृतीसह संतुलित राहण्यासाठी प्रक्रिया आणि मोहिमांवर कठोर लक्ष देणे आवश्यक आहे. अंतराळात, तुम्हाला विश्वाची विशालता आणि मानवी अस्तित्वाची नाजूकता या दोन्ही गोष्टींचा सामना करावा लागतो, तिने एकदा सांगितले होते. अवकाशातील अमर्याद काळेपणा विरुद्ध पृथ्वीला एका लहान निळ्या संगमरवरी रूपात पाहताना विश्वातील आपल्या स्थानाबद्दल गीतेचे तात्विक अंतर्दृष्टी विशेषतः प्रासंगिक वाटले.

विल्यम्सचा आध्यात्मिक संबंध शास्त्रांच्या पलीकडे पसरलेला होता. तिच्या एका अंतराळ प्रवासात, तिने हिंदू देवता भगवान गणेशाची एक लघु मूर्ती बाळगली होती, ज्यांना अडथळे दूर करणारे आणि नवीन सुरुवातीचे संरक्षक म्हणून आदरणीय मानले जाते. त्यांना माझ्यासोबत अंतराळात यावे लागले, या कृतीचे वैयक्तिक महत्त्व अधोरेखित करत ती स्पष्टपणे म्हणाली. सुनीतासाठी, भगवान गणेशाची ही प्रतिमा सोबत असणे हे केवळ प्रतीकात्मक नव्हते; अंतराळ संशोधनाच्या स्वाभाविक धोकादायक उपक्रमात दैवी संरक्षणावरील तिचा विश्वास प्रतिबिंबित झाला. अंतराळयानाच्या आधुनिक तंत्रात या धार्मिक चिन्हाचे स्वरूप विल्यम्सच्या तिच्या सांस्कृतिक विचारसरणीचे तिच्या वैज्ञानिक कारकिर्दीशी अखंड एकरूपता दर्शवते. दिशा आणि विकास वेगवेगळे प्रकार प्रदान करताना संस्कृती आणि विज्ञान कसे एकत्र राहू शकतात यावर ते प्रकाश टाकते.

भारतीय विद्यार्थ्यांसोबत व्हिडिओ कॉन्फरन्सिंग दरम्यान, सुनीता यांनी सांस्कृतिक मूल्य आणि अंतराळवीर म्हणून त्यांच्या दृष्टिकोनावर भारतीय सनातन संस्कृतीचा कसा प्रभाव पडला आहे यावर वारंवार चर्चा केली आहे. या संपर्कांमुळे हजारो तरुण भारतीयांना विज्ञान आणि अंतराळ संशोधनात करिअर करण्यास प्रोत्साहित केले आहे. मला आशा आहे की माझा प्रवास हे दाखवून देतो की नवीन सीमांचा शोध घेण्यासाठी तुम्हाला तुमची संस्कृती सोडावी लागणार नाही, ती २०१९ च्या मुलाखतीत म्हणाली. खरं तर, तुमचा व्यापक दृष्टिकोन आणि पार्श्वभूमी आणल्याने प्रत्येकाचा अनुभव समृद्ध होऊ शकतो.

केवळ सुनीता विल्यम्सच नाही तर पाश्चात्य जगातील इतर अनेक शास्त्रज्ञ, तत्त्वज्ञ आणि विचारवंतांनी त्यांच्या वैयक्तिक जीवनात तसेच वैज्ञानिक संशोधन आणि सर्जनशीलतेमध्ये भारतीय आध्यात्मिक ज्ञान आणि परंपरेचे महत्त्व पाहिले. तथापि, सनातन धर्माचा समृद्ध आध्यात्मिक वारसा आणि प्राचीन भारतीय संस्कृती नाकारण्यासाठी आणि कमी लेखण्यासाठी करण्यासाठी भारतातील तरुणांची दिशाभूल करण्यात आली आहे. यासाठी मुख्य कारण ठरले ते, मेकॉले शिक्षण प्रणाली स्वातंत्र्यानंतरही कायम ठेवली गेली, तरुणांना कमकुवत करण्यासाठी, त्यामुळे भारतीयत्वाच्या गाभ्याला हानी पोहोचली आणि सामाजिक, आर्थिक आणि संशोधनाभिमुख प्रगती मंदावली. व्यक्तीच्या आवडीनुसार आणि राष्ट्राच्या गरजेनुसार विकसित होऊ शकणारे व्यक्तिमत्त्व घडवण्यासाठी प्राचीन आणि आधुनिक अशा दोन्ही ज्ञानावर भर देणारे नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण लागू करण्याचा प्रयत्न सध्याचे सरकार करत आहे. अनेक राजकीय गट, डीप स्टेट शक्ती आणि डावे-इस्लामिक इकोसिस्टिम स्वार्थी कारणांसाठी नवीन शिक्षण पद्धतीला विरोध करत आहेत. एक समाज म्हणून, जर आपण सुनीता विल्यम्स, इस्रोचे माजी प्रमुख श्री सोमनाथ आणि निकोला टेस्ला, नील बोहर, हायझेनबर्ग आणि इतर अनेक शास्त्रज्ञ आणि विचारवंत यांचा समृद्ध भारतीय ज्ञान आणि सांस्कृतिक वारसा अनुसरण्याचा संदेश समजून घेतला नाही, तर आपण चुकीच्या मार्गावर आहोत आणि आपण स्वत: ला आणि समृद्ध भारतीय वारसा अजून कमकुवत करू.

लक्षात ठेवा की सनातन धर्म जगाला मनाच्या व्यवस्थापनाविषयी वास्तविक ज्ञान आणि कल्पना प्रदान करतो. मन अभियांत्रिकी हा अभियांत्रिकी संशोधन किंवा क्रियाकलापांचा सर्वात कठीण प्रकार आहे आणि सनातन धर्माच्या जुन्या ज्ञान प्रणाली त्याबद्दल अंतर्दृष्टी देतात. शाश्वत विकासासह निरोगी, आनंदी आणि तांत्रिकदृष्ट्या अधिक मजबूत समाज, राष्ट्र आणि जग निर्माण करण्यासाठी आपण भारतीय म्हणून, आपल्या स्वतःच्या सनातनी जीवन कौशल्य अभियांत्रिकी संकल्पना अंगीकारल्या पाहिजेत. सुनीता विल्यम्स यांचे चरित्र अभ्यासल्याने लाखो तरुणांना जुने आणि आधुनिक ज्ञान आणि कौशल्य तसेच भारतीय अध्यात्मावर आधारित जीवन कौशल्ये यांचा मेळ घालणारे व्यक्तिमत्त्व निर्माण करण्यासाठी प्रेरणा मिळेल.

पंकज जगन्नाथ जयस्वाल

७८७५२१२१६१

---------------

हिंदुस्थान समाचार / हर्षदा गावकर