* वर्ष २०२३ पासून आतापर्यंत एक लाखांहून अधिक श्वानांचे लसीकरण

* बीएमसी क्षेत्रात नागरिकांच्या सुविधेसाठी १६३ आरोग्य संस्थांमध्ये अँटी-रेबीज लसीकरण केंद्रे

मुंबई, 27 सप्टेंबर (हिं.स.) 'मुंबई रेबीज निर्मूलन मोहीम' हा बृहन्मुंबई महानगरपालिका व मिशन रेबीज यांच्या सहकार्याने सुरू करण्यात आलेला एक महत्त्वाकांक्षी उपक्रम आहे. वर्ष २०३० पर्यंत मुंबईला रेबीजमुक्त करण्याचा बृहन्मुंबई महानगरपालिकेचा संकल्प आहे. या निमित्ताने जनजागृती मोहिमा, आरोग्य शिक्षण सत्रे आणि लसीकरण मोहिमा राबविण्यात येत आहेत. वर्ष २०२३ पासून आतापर्यंत १ लाखांहून अधिक श्वानांचे लसीकरण करण्यात आले आहे. यासाठी जीपीएस ट्रॅकिंग व WVS ऍपसारख्या डिजिटल साधनांचा वापर केला जात आहे. बृहन्मुंबई महानगरपालिका क्षेत्रात या लसीकरण सुविधेसाठी १६३ आरोग्य संस्थांमध्ये अँटी-रेबीज लसीकरण केंद्रे सेवेत आहेत. बृहन्मुंबई महानगरपालिकेतील रेबीजसंबंधी लसीकरण आणि उपचार सुविधांचा लाभ घ्यावा, असे आवाहन बृहन्मुंबई महानगरपालिकेतर्फे करण्यात येत आहे.

रेबीज आजार हा झूनॉटिक आजारांपैकी एक असून सर्वसामान्यतः श्वानामार्फत हा आजार संक्रमित होतो. रेबीज आजारावर प्रतिबंधात्मक उपाययोजना केल्यास हा आजार पूर्णपणे, १०० टक्के टाळता येण्यासारखा आहे. दरवर्षी २८ सप्टेंबर रोजी 'वर्ल्ड रेबीज डे' साजरा केला जातो. या दिवसाचे उद्दिष्ट रेबीजविषयी जनजागृती करणे आणि 'वन हेल्थ' दृष्टिकोनातून या रोगाच्या नियंत्रणातील प्रगती अधोरेखित करणे, असे आहे.

सन २००७ पासून जागतिक रेबीज दिनाच्या औचित्याने जागतिक स्तरावर आयोजन केले जाते. यंदाच्या वर्षाचे घोषवाक्य: Act Now: You, Me, Community हे आहे. रेबीज प्रतिबंध हा फक्त एखाद्या संस्थेचा वा गटाचा विषय नसून, प्रत्येक व्यक्ती, प्रत्येक भागधारक आणि संपूर्ण समाजाने मिळून करावयाचा प्रयत्न आहे. या मोहीमेमध्ये समाजातील सर्व घटकांनी सहभाग आणि योगदान द्यावे, असे आवाहन बृहन्मुंबई महानगरपालिका आयुक्त तथा प्रशासक श्री. भूषण गगराणी यांनी केले आहे.

सामूहिक प्रयत्नांमुळे सन २०३० पर्यंत रेबीजमुळे होणाऱ्या मानवी मृत्यूचे निर्मूलन साध्य होईल.

श्वान चावल्यावर घ्यावयाची काळजी - जखम साबण व स्वच्छ पाण्याने १५ मिनिटे धुवा. हळद, तेल, चुना इत्यादी काहीही लावू नये. वैद्यकीय सल्ल्यानुसार अँटी-रेबीज लसीकरण पूर्ण करा. गंभीर चाव्याच्या घटनांमध्ये जवळच्या महानगरपालिका रुग्णालयातील आपत्कालीन उपचार विभागात दाखल करा. अपरिचित वा भटक्या प्राण्यांपासून दूर रहा. आपल्या पाळीव प्राण्यांना नियमितपणे लस द्या. डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार लसीकरण पूर्ण करावे.

बृहन्मुंबई महानगरपालिकेतील रेबीजसंबंधी सुविधा:

एकूण कार्यरत अँटी-रेबीज लसीकरण केंद्रे (Anti Rabies Vaccination): १६३ (वैद्यकीय महाविद्यालय व रुग्णालय / सर्वसाधारण रुग्णालय / महानगरपालिका दवाखाना / आपला दवाखाना). (एकूण ७० ठिकाणी सायंकाळच्या वेळेत लसीकरणाची सुविधा उपलब्ध आहे).

ARV लस व इम्युनोग्लोब्युलिन बृहन्मुंबई महानगरपालिकेत उपलब्ध आहे.

रेबीज रुग्णांसाठी कस्तुरबा रुग्णालयात विशेष कक्ष उपलब्ध करून देण्यात आला आहे.

वर्ष २०२४ मध्ये श्वानाने चावा घेतलेल्या नागरिकांची एकूण संख्या (Dog Bite) १,००,००० दरम्यान आहे. उपरोक्त आकडेवारीत पुनरुक्ती (डुप्लिकेशन) आणि मुंबईबाहेरील रुग्णांचा समावेश असून त्यांचे साधारण प्रमाण १५ ते २० टक्के इतके आहे.

मुंबई रेबीज निर्मूलन मोहीम (MREP)

बृहन्मुंबई महानगरपालिका व मिशन रेबीज यांच्या सहकार्याने सुरू करण्यात आलेला ’मुंबई रेबीज निर्मूलन मोहीम’ हा एक महत्त्वाकांक्षी उपक्रम आहे. सन २०३० पर्यंत मुंबईला रेबीजमुक्त करण्याचा संकल्प आहे. या निमित्ताने जनजागृती मोहिमा, आरोग्य शिक्षण सत्रे आणि लसीकरण मोहिमा राबविण्यात येत आहेत.

बृहन्मुंबई महानगरपालिका, सार्वजनिक आरोग्य खाते व पशुवैद्यकीय विभागामार्फत करण्यात येणाऱ्या प्रतिबंधात्मक उपाययोजना:

मास अँटी-रेबीज श्वान लसीकरण (ARV): सन २०२३ पासून आतापर्यंत १ लाखांहून अधिक श्वानांचे लसीकरण करण्यात आले आहे. यासाठी जीपीएस ट्रॅकिंग व WVS ऍपसारख्या डिजिटल साधनांचा वापर केला जात आहे. विशेष मोहिमेद्वारे अल्प कालावधीत उच्च व्याप्ती (कव्हरेज) साध्य केली आहे.

प्राणी जन्मनियंत्रण (ABC) : भटक्या प्राण्यांची संख्या नियंत्रित करण्यासाठी श्वानांचे व मांजरींचे शस्त्रक्रियेद्वारे निर्बीजकरण करण्यात येत आहे.

IEC व जनजागृती : सदर वर्षी शाळा व लोकवस्ती स्तरावरील उपक्रमांद्वारे १ लाखांहून अधिक विद्यार्थ्यांना आणि ७५,००० समुदाय सदस्यांना रेबीज प्रतिबंध, चावल्यावर घ्यावयाची तात्काळ काळजी आणि जबाबदार पाळीव प्राणीपालन याविषयी शिक्षण देण्यात आले आहे.

सर्वेक्षण व प्रतिसाद : रेबीज प्रतिसाद पथक (RRT) व श्वान नियंत्रण युनिट (Dog Control Units - DCOs) द्वारे चाव्याच्या घटनांची चौकशी व रिंग व्हॅक्सिनेशन करण्यात येत आहे.

पाळीव प्राणी परवाना व उच्च-जोखमीतील व्यक्तींचे संरक्षण : बृहन्मुंबई महानगरपालिकेत श्वानांचे परवाने ऑनलाइन पद्धतीने जारी करण्यात येत आहेत.

विशेष उपक्रम

उच्च-धोका गटांसाठी प्री-एक्स्पोजर प्रोफिलॅक्सिस (PrEP).

पशुवैद्यक, श्वान पकडणारे कर्मचारी, प्रयोगशाळा कर्मचारी व स्वयंसेवी संस्थांचे कर्मचारी यांना नियमित PrEP लसीकरणाची सुविधा बृहन्मुंबई महानगरपालिकेच्या ठराविक दवाखान्यात उपलब्ध करून देण्यात येणार आहे.

अशा सर्व एकत्रित प्रयत्नांमुळे रेबीज निर्मूलन हे नक्कीच साध्य होऊ शकते, असा विश्वास बृहन्मुंबई महानगरपालिकेच्या कार्यकारी आरोग्य अधिकारी यांनी व्यक्त केला आहे.

---------------

हिंदुस्थान समाचार / सुधांशू जोशी