दरवर्षी २६ सप्टेंबरहा दिवस जागतिक पर्यावरण आरोग्य दिन म्हणून साजरा केला जातो. या दिवसाचा उद्देश म्हणजे पर्यावरणाचे आरोग्यावर होणारे परिणाम याबद्दल जनजागृती निर्माण करणे, समाजात पर्यावरणीय समज वाढवणे आणि प्रत्येक व्यक्तीला आपल्या जीवनशैलीत सुधारणा करण्यासाठी प्रेरित करणे. जागतिक पर्यावरण आरोग्य दिनाची स्थापना आंतरराष्ट्रीयपर्यावरण आरोग्य महासंघ (IFEH) ने२०११ साली केली. या महासंघाने २६ सप्टेंबर हा दिवस पर्यावरणीय आरोग्याच्यामहत्त्वाबद्दल जागरूकता वाढवण्यासाठी निश्चित केला. या दिवसाचे आयोजन दरवर्षी एकविशिष्ट थीमसह केले जाते, ज्याद्वारेत्या वर्षीच्या महत्त्वाच्या पर्यावरणीय आरोग्य समस्यांवर लक्ष केंद्रित केलेजाते.२०२५ साली या दिवसाचे थीम आहे ती म्हणजे “शुद्धहवा, निरोगी जीवन” (Clean Air,Healthy People). ही थीम आपल्याला सूचित करते की शुद्ध हवा आणि पर्यावरणीय संतुलन हा निरोगी जीवनाचापाया आहे. आपल्याला शुद्ध हवेचे महत्त्व, वायूप्रदूषणाचे परिणाम,उपाययोजना आणि समाजाचीजबाबदारी याबद्दल सविस्तर विचार करणे आवश्यक आहे.

 

हवेतील प्रदूषण हेमानवाच्या आरोग्यावर थेट आणि गंभीर परिणाम करणारे आहे. शुद्ध हवा नसल्यासश्वसनसंस्थेच्या रोगांचा धोका वाढतो. प्रदूषित हवेत असलेले सूक्ष्मकणफुप्फुसांमध्ये जाऊन श्वसन विकार निर्माण करतात. याशिवाय हृदयविकार, कर्करोग आणि लहानमुलांमध्ये फुप्फुसांच्या वाढीसंबंधी आजार निर्माण होण्याची शक्यता अधिक असते.गर्भवती महिलांसाठी प्रदूषित हवा गरोदरपणातील गंभीर आजार निर्माण करू शकते.त्यामुळे शुद्ध हवा ही केवळ जीवनासाठी गरज नाही, तर ती आरोग्याचे मूलभूत अधिकारसुनिश्चित करण्यासाठी अत्यावश्यक आहे.वायू प्रदूषणाचेमुख्य स्रोत म्हणजे औद्योगिकीकरण,वाहनांचा वाढताप्रवाह,घरगुती इंधनाचा वापर, रस्ते बांधकाम आणिप्लास्टिक व इतर धातूंचे जळणे. विशेषतः भारतातील मोठ्या शहरांमध्ये प्रदूषणाचीपातळी चिंताजनक आहे. दिल्ली,मुंबई, पुणे, कोलकाता यांसारख्यामहानगरांमध्ये वायू प्रदूषणामुळे नागरिकांमध्ये श्वसन विकार, हृदयविकार आणिअलर्जी सारखे आजार वाढले आहेत. प्रदूषित हवेतील धूळ आणि विषारी वायू फुप्फुसातीलपेशींवर दीर्घकालीन परिणाम करतात,ज्यामुळेलोकसंख्येतील आरोग्याची गुणवत्ता कमी होते.

पर्यावरणीयआरोग्याच्या दृष्टीने केवळ प्रदूषण कमी करणे पुरेसे नाही; आपण जीवनशैलीत बदल करूनही वातावरणस्वच्छ ठेवू शकतो. वाहतुकीसाठी सार्वजनिक वाहने, सायकलींग किंवा चालणे यांचा वापरकेल्यास हवेतील प्रदूषण कमी होऊ शकते. औद्योगिक क्षेत्राने स्वच्छ तंत्रज्ञानाचावापर करून उत्सर्जनावर नियंत्रण ठेवावे. घरगुती स्तरावर, पारंपरिक इंधनाऐवजी गॅस किंवा सौर ऊर्जावापरणे आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरते. वृक्षारोपणाचे महत्त्वही यामध्ये विशेष आहे; वृक्ष हवेतील कार्बनडायऑक्साईड शोषतात,ऑक्सिजनचे प्रमाणवाढवतात आणि हवेतले विषारी घटक कमी करतात.भारत सरकारने याक्षेत्रात विविध योजना राबविल्या आहेत. 'स्वच्छभारत अभियान'आणि 'राष्ट्रीय स्वच्छहवा कार्यक्रम'यांसारख्याउपाययोजनांमुळे प्रदूषणावर काही प्रमाणात नियंत्रण मिळाले आहे. तथापि, यशस्वीतेसाठीनागरिकांचा सहभाग आणि औद्योगिक क्षेत्रातील जबाबदारी अनिवार्य आहे. नागरी भागातीलवाहतूक व्यवस्थेची सुधारणा,सार्वजनिक वाहनेअधिक कार्यक्षम बनवणे,आणि औद्योगिकउत्सर्जनाच्या नियंत्रणासाठी कठोर नियम लादणे हे उपाय अत्यंत आवश्यक आहेत.

 

हवेच्या स्वच्छतेसाठी केवळ सरकार आणि औद्योगिक क्षेत्र जबाबदार नाहीत; तर प्रत्येकनागरिकाने यामध्ये आपला सहभाग देणे आवश्यक आहे. वाहनांची देखभाल,प्लास्टिक वगळणे, ऊर्जा बचत करणाऱ्या उपायांचा अवलंब,आणि घरगुती प्रदूषणकमी करणे या गोष्टी आपण आपल्या दैनंदिन जीवनात करू शकतो. याशिवाय, शालेय स्तरावर पर्यावरणीय शिक्षण देणे आणि तरुण पिढीमध्ये जनजागृती वाढवणे हे देखील महत्त्वाचे आहे. समाजातील प्रत्येक घटकाने मिळून काम केल्यास शुद्ध हवा आणि निरोगी जीवनाची सुनिश्चितता होऊ शकते.

 

वायू प्रदूषणापेक्षा हवेतील सूक्ष्मकणांचे आरोग्यावर होणारे परिणाम सर्वाधिक गंभीर आहेत. हे कण फुप्फुसांत प्रवेश करून दीर्घकालीन आजार निर्माण करतात. विशेषतः प्रदूषित हवेत वाढणारी रासायनिक वायूंची मात्रा हृदयविकार, उच्च रक्तदाब, आणि अल्झायमर सारख्या रोगांनाप्रोत्साहन देते. त्यामुळे “शुद्ध हवा, निरोगी जीवन” हे विषय केंद्रित संदेश केवळ तात्पुरता नाही तर दीर्घकालीन आरोग्याचे आव्हान आहे.